ՏԵՍԱԿԵՏ/ԲՈՂՈՔ

Թուրքական Elle ամսագրի հունվարյան համարի շապիկի նկարահանումներն իրականացվել են Անիի ավերակաների շրջակայքում, ընդ որում որոշ լուսանկարներ արվել են անմիջապես Անիի կաթողիկե մայր տաճարում: Սրբազան վայրի նմանատիպ անհարիր կիրառությունը ինքնին խնդրահարույց է՝ հաշվի առնելով Թուրքիայի կողմից նմանատիպ քայլերի զարգացման միտումները:Փորձ իրականացնելով համատեղել եվրոպական եւ ասիական ինքնությունները՝ Թուրքիան կենտրոնացնում է իր շուրջ մի շարք խոշոր առեւտրային եւ ոչ առեւտրային կազմակերպություների: Այն միաժամանակ փորձում է ներկայանալ սեփական մշակույթի այնպիսի ոչ ներկայացուցչական տարրերով, որոնք վերցվել են նախկին Օսմանյան կայսրության տարածքում ապրող խմբերի պատմական անցյալից:

Քեմալական ավանդույթները շարունակող հասարակարգում բավականին խորն են արմատավորվել մի շարք կարեւոր հայկական պատմա-մշակութային եւ հուշարձանային համալիրների հանրային ներկայացումներն ու դիտարկումները՝ որպես սեփական, ըստ այդմ՝ նաեւ համապատասխան համատեքստից դուրս:

Որպես նմանատիպ օրինակ կարելի է դիտարկել Արդահանին հարակից հատվածներից մեկում Քեմալի պատկերի որոնումը: Կրկնօրինակելով ԱՄՆ-ում տարածում գտած մոտեցումը, որ Մաուի կղզու լեռներից մեկի վրա ուղիղ կեսօրին կարելի է դիտել նախագահներից մեկի կիսադեմը, դեպքի տարածում են իրականացրել տեղային լեռներից մեկի վրա: Վերջին մի քանի տարիներին այստեղ հունիս 25-հուլիս 5 ժամանակահատվածում իրականացվում է Աթաթուրքին նվիրված միջոցառումների շարք[1]: Այստեղ են հավաքվում Թուրքիայի տարբեր մարզերից մարդիկ, ովքեր մասնակցում են այս պաշտամունքային միջոցառմանը՝ դիտարկելով տարածքը որպես վաղ թուրքական տարածաշրջան: Եւ այս ամենը այն պարագայում, երբ քաջ հայտնի է տարածքի հայկական լինելու հանգամանքը: Սակայն այդ փաստը երբեւէ չի ենթարկվում որեւէ քննարկման:

Եթե նախկինում դրանք հիմնականում սահմանափակվում էին պատմության տարածքային վերագրումներով, ապա այժմ պատկերը մի փոքր այլ է: Այստեղ խոսքը գնում է Անիի ավերակների շրջակայքում իրականացված ELLE Turkey ամսագրի լուսանկարների մասին: Լուսանկարներում մանեքենուհիները հանդիսանում են որպես որոշակի բրենդերի հագուստի ներկայացնողներ, իսկ Անիի ավերակները լուսանկարի համար ծառայում են որպես լոկ ետնաբեմ:

Սա բավականին մտահոգիչ փաստ է, քանի որ եթե Արդահանի պարագայում մենք ունենք պատմական անցյալի խեղաթյուրում, ապա այստեղ առավել կարեւոր՝ կրոնական ավանդույթի խեղաթյուրման մասին է խոսքը գնում: Անին, որը շատ հաճախ նաեւ անվանվում է «1000 ու մի եկեղեցիների» քաղաք, ունի շատ խորը պատմական արմատներ եւ մեծ նշանակություն ունեցող պատմամշակութային տարածք է:

Այսպիսով, թուրքական հերթական քայլով հիմնավորվում է, որ Թուրքիայում ոչ միայն անտեսվում է նախկինում այնտեղ բնակության գտած ազգերի եւ հատկապես հայերի հոգեւոր մշակույթի նյութական դրսեւորումների պատմական համատեքստն ու կարեւորությունը, այլեւ փորձ է արվում դրանցից զատել հատկապես «կրոնական կարեւորության» գործոնը:

Դրա վառ արտահայտում կարելի է դիտարկել ոչ միայն մանեքենուհիների նկարահանումները սրբավայրում, որը քրիստոնեական ավանդույթի ոտնահարում է, այլեւ այն հանգամանքը, որ Սեպտեմբերի 30-ին «Ազգայնական շարժում» կուսակցությունը թույլտվություն էր ստացել նամազ անել Անիիում:

«Ծիրանի» հասարակական կազմակերպությունը դատապարտում է Թուրքիայի կողմից անհարգալից մոտեցումը հայկական սրբավայրերին եւ դրանց կիրառումը կոմերցիոն նպատակներով:

---

[1] “Miniaturizing Atatu¨rk: Privatization of state imagery and ideology in Turkey՚” Esra O¨ zyu¨ rek, American Ethnologist, Vol. 31, No. 3, pp. 374 – 391, ISSN 0094-0496. 2004 , American Anthropological Association